Η αντιπαγανιστική νομοθεσία της ύστερης ρωμαϊκής αυτοκρατορίας

 

«Τα αγάλματα (Simulacra), αν τυχόν υπάρχουν ακόμα σε ναούς και ιερά και τα οποία κάπου έλαβαν ή λαμβάνουν παγανιστική τελετουργία, να ξεριζωθούν από τις θέσεις τους [να απομακρυνθούν], καθώς γνωρίζουμε ότι αυτό έχει αποφασιστεί με πολλές επαναλαμβανόμενες διατάξεις. (15 Νοεμβρίου +408 [ή +407])»

«Εκείνα, ωστόσο, τα οποία με πολλαπλές διατάξεις θελήσαμε να ανήκουν στην σεβαστή Εκκλησία, η Χριστιανική θρησκεία δικαιωματικά θα τα διεκδικήσει για τον εαυτό της. Έτσι, όλη η δαπάνη εκείνης της εποχής που σχετίζεται με την [παγανιστική] δεισιδαιμονία, η οποία έχει καταδικαστεί νομίμως, και όλοι οι χώροι που κατείχαν οι Φρεδιανοί (Frediani), οι Δενδρόφοροι (Dendrophori), και όλα τα άλλα ονόματα και παγανιστικά σωματεία [επαγγέλματα], τα οποία είχαν αφιερωθεί σε συμπόσια ή δαπάνες, αφού αρθεί αυτό το σφάλμα, θα μπορέσουν να ενισχύσουν τα έσοδα του οίκου μας [του Αυτοκρατορικού θησαυροφυλακίου]. (30 Αυγούστου +415)»

«Όλοι όσοι ανήκουν σε διάφορες και άπιστες σέχτες (omnes diversarum perfidarumque sectarum), τους οποίους η αξιοθρήνητη τρέλα της συνωμοσίας στρέφει κατά του Θεού (quos in deum miserae vesania conspirationis exercet), να μην τους επιτραπεί (nullum usquam sinantur) να έχουν καμία συνάθροιση (habere conventum), να μην συνάπτουν συμφωνίες (non inire tractatus), να μην διεξάγουν μυστικές συναντήσεις (non coetus agere secretos), να μην υψώνουν με αυθάδεια άνομα χέρια (manus impiae impudenter adtollere) σε βωμούς άθλιας παρακοής (nefariae praevaricationis altaria... officiis) και να μην προσαρμόζουν την προσομοίωση μυστηρίων (mysteriorum simulationem aptare) προς βλάβη της αληθινής θρησκείας (ad iniuriam verae religionis). Για να επιτευχθεί το δέον αποτέλεσμα, η Υψηλότητά σου (sublimitas tua) ας ορίσει στους τόπους επιτήρησης (in specula) τους πιο έμπιστους υπαλλήλους (fidissimos quosque constituat), οι οποίοι θα μπορούν τόσο να τους συγκρατούν όσο και να τους οδηγούν στους δικαστές μόλις συλληφθούν (qui et cohibere hos possint et deprehensos offerre iudiciis), ώστε να υποστούν αυστηρότατη τιμωρία (severissimum... supplicium daturos), σύμφωνα με τις προηγούμενες κυρώσεις, τόσο ενώπιον του Θεού όσο και των νόμων (secundum praeteritas sanctiones et deo... et legibus).» Δόθηκε: 14 Ιουνίου (δεκαοκτώ ημέρες πριν από τις Καλένδες του Ιουλίου) στους Στόβους, επί υπατείας του Κυρίου μας Θεοδόσιου Αυγούστου για δεύτερη φορά και του Κυνήγιου, Λαμπρότατου Ανδρός (14 Ιουνίου +388).

«Θεσπίζουμε ότι κανείς δεν επιτρέπεται να έχει την άδεια να πλησιάζει οποιοδήποτε ιερό (fanum) ή οποιονδήποτε ναό (templum) ή να τελεί αποκρουστικές θυσίες (abominanda sacrificia) σε οποιοδήποτε μέρος ή χρόνο. Επομένως, όλοι όσοι αγωνίζονται να απομακρυνθούν από το δόγμα της καθολικής θρησκείας, οφείλουν να σπεύσουν να τηρήσουν όσα πρόσφατα διατάξαμε, και να μην τολμήσουν να παραβούν όσα θεσπίστηκαν παλαιότερα είτε για τους αιρετικούς είτε για τους παγανιστές. Πρέπει να γνωρίζουν ότι ό,τι έχει θεσπιστεί εναντίον τους με τους νόμους του θείου γεννήτορά μας [του Θεοδοσίου Α΄], είτε ως ποινή (supplicii) είτε ως χρηματικό πρόστιμο (dispendii), πρέπει τώρα να εκτελεστεί πιο αυστηρά (nunc acrius exsequendum). Επίσης, πρέπει να γνωρίζουν οι διοικητές των επαρχιών μας, και οι υπάλληλοι (apparatio) που τους υπακούουν, οι πρωτεύοντες (primates) των πόλεων, οι συνήγοροι (defensores), καθώς και οι κουριάλεις (curiales), [όπως και] οι διαχειριστές (procuratores) των κτημάτων μας — όπου διαπιστώσαμε ότι οι αιρετικοί τελούν παράνομες συγκεντρώσεις χωρίς τον φόβο απώλειας [περιουσίας], καθώς [τα κτήματα] δεν μπορούν να δημευθούν στο Δημόσιο Ταμείο (fisco), εφόσον ανήκουν ήδη σε αυτό — ότι αν οτιδήποτε επιχειρηθεί ενάντια στις διατάξεις μας δεν τιμωρηθεί και δεν τιμωρηθεί επί τόπου (in vestigio ipso punitum), θα υποβληθούν οι ίδιοι σε όλες τις ζημίες και τις ποινές που έχουν οριστεί με τους παλαιούς νόμους. (7 Αυγούστου +395)»

«Εκείνοι δε οι τόποι, στους οποίους η δεινή δεισιδαιμονία (dira superstitio) έχει διατηρηθεί μέχρι τώρα (nunc usque servata est), να περιέλθουν στην Καθολική σεβαστή Εκκλησία (catholicae venerabili ecclesiae socientur).Και έτσι, οι επίσκοποι, οι πρεσβύτεροι και όλοι οι ιεράρχες (omnesque antistites) και λειτουργοί (et ministri) αυτών, αφού απογυμνωθούν από όλα τα περιουσιακά τους στοιχεία (spoliati omnibus facultatibus), να σταλούν για εξορία σε όλες τις νήσους και τις επαρχίες (ad singulas quasque insulas adque provincias exulandi gratia dirigantur).» Δόθηκε: 17 Ιουνίου +414

«Εάν κάποιος, σαν παράφρονας και ιερόσυλος (velut vesanus ac sacrilegus), βυθιστεί στο να συμβουλεύεται αβέβαια πράγματα (incertorum consultorem se inmerserit) μέσω απαγορευμένων θυσιών (vetitis sacrificiis) ημερήσιων και νυχτερινών, και πιστέψει ή σκεφτεί ότι πρέπει να χρησιμοποιήσει (adsumendum crediderit) ή να πλησιάσει (putaverit adeundum) ένα ιερό (fanum) ή ένα ναό (templum) για την εκτέλεση ενός τέτοιου είδους εγκλήματος (huiuscemodi sceleris executionem), να γνωρίζει ότι θα υποβληθεί σε δήμευση [της περιουσίας του] (proscriptione se noverit subiugandum). Διότι εμείς, με δίκαιη διδασκαλία, συμβουλεύουμε ότι ο Θεός πρέπει να λατρεύεται με αγνές προσευχές (castis deum precibus excolendum), και όχι να βεβηλώνεται με μοχθηρές μαγγανείες (non diris carminibus profanandum).» Δόθηκε: 21 Δεκεμβρίου (δώδεκα ημέρες πριν από τις Καλένδες του Ιανουαρίου) στην Κωνσταντινούπολη, επί υπατείας του Ευχερίου και του Συαγρίου (21 Δεκεμβρίου +381).

«Αποφασίστηκε (placuit) ότι σε όλα τα μέρη και σε όλες τις πόλεις (omnibus locis adque urbibus universis) πρέπει να κλείσουν αμέσως οι ναοί (claudi protinus templa) και να αρνηθεί η άδεια για διάπραξη αδικημάτων (licentiam delinquendi perditis abnegari) σε όλους, αφού απαγορεύεται η πρόσβαση (accessu vetito omnibus). Επίσης, θέλουμε όλοι να απέχουν από τις θυσίες (cunctos sacrificiis abstinere). Εάν κάποιος, ενδεχομένως, διαπράξει (perpetraverit) κάτι παρόμοιο (aliquid forte huiusmodi), να εξοντωθεί από το τιμωρό ξίφος (gladio ultore sternatur). Αποφασίζουμε επίσης ότι η περιουσία (facultates) του εκτελεσθέντος (perempti) πρέπει να διεκδικηθεί από το δημόσιο ταμείο (fisco decernimus vindicari), και ομοίως να τιμωρούνται οι κυβερνήτες (rectores provinciarum), εάν παραμελήσουν να τιμωρήσουν αυτά τα εγκλήματα.»Δόθηκε: 1η Δεκεμβρίου (οι Καλένδες του Δεκεμβρίου), επί υπατείας του Κωνστάντιου για τέταρτη φορά και του Κώνσταντος για τρίτη φορά (1η Δεκεμβρίου 346 [ή 354]).

«Σε κανέναν δεν πρέπει να δοθεί η εξουσία να τελεί θυσίες (nulli sacrificandi tribuatur potestas), κανείς να μην περιφέρεται στους ναούς (nemo templa circumeat), κανείς να μην κοιτάζει τα ιερά (nemo delubra suspiciat). Πρέπει να αναγνωρίσουν ότι οι βέβηλες είσοδοι [προς τους ναούς] έχουν κλείσει για αυτούς εξαιτίας του εμποδίου του δικού μας νόμου (nostrae legis obstaculo), ώστε, εάν κάποιος επιχειρήσει (molietur) οτιδήποτε ενάντια στο απαγορευμένο σχετικά με τους θεούς ή τα ιερά, να γνωρίζει ότι δεν θα απαλλαχθεί με καμία επιείκεια (nullis exuendum se indulgentiis recognoscat). Επίσης, εάν κάποιος δικαστής, βασιζόμενος στο προνόμιο της εξουσίας του κατά τη διάρκεια της διοίκησής του, εισέλθει ως ιερόσυλος παραβάτης (sacrilegus temerator) σε μολυσμένα μέρη [ναούς], θα αναγκαστεί να καταβάλει δεκαπέντε λίτρες χρυσού (quindecim auri pondo), ενώ το γραφείο (officium) του, εκτός εάν αντισταθεί [στον δικαστή] με ενωμένες δυνάμεις, θα αναγκαστεί να καταβάλει παρόμοιο ποσό στο δικό μας Δημόσιο Ταμείο (aerario nostro).» Δόθηκε: 16 Ιουνίου (δέκατη έκτη ημέρα πριν από τις Καλένδες του Ιουλίου) στην Ακυληία, επί υπατείας του Τατιανού και του Συμμάχου (16 Ιουνίου +391).

 «Εάν, όμως, κάποιος επιχειρήσει να τιμήσει μάταιες εικόνες (vanas imagines), με τρόπο που είναι πλήρης προσβολής της θρησκείας (plena religionis iniuria), έστω και με χαμηλότερη αμοιβή προσφοράς (humiliore licet muneris praemio), δηλαδή: Εάν προσκυνήσει (venerabitur) αγάλματα (simulacra) που είναι φτιαγμένα από θνητό έργο και προορισμένα να φθαρούν με τον χρόνο (mortali opere facta et aevum passura), ρίχνοντας λιβάνι (imposito ture), και με γελοίο παράδειγμα φοβούμενος ξαφνικά αυτά που ο ίδιος έπλασε (metuens subito quae ipse simulaverit),• Ή εάν επιχειρήσει να τα τιμήσει με δέντρο στολισμένο με ταινίες (redimita vittis arbore)• Ή με βωμό φτιαγμένο με σκάψιμο από χλοοτάπητα (erecta effossis ara cespitibus), αυτός, ως ένοχος βέβηλης θρησκείας (violatae religionis reus), θα τιμωρηθεί με την απώλεια εκείνης της οικίας ή εκείνου του κτήματος (ea domo seu possessione multabitur), στο οποίο αποδειχθεί ότι υπηρέτησε την εθνική δεισιδαιμονία (gentilicia constiterit superstitione famulatum). Διατάζουμε, πράγματι, όλα τα μέρη στα οποία αποδειχθεί ότι έχει καπνίσει ατμός λιβανιού (turis constiterit vapore fumasse), εφόσον βέβαια αποδειχθεί ότι ανήκαν νομικά σε αυτούς που έκαναν την θυμίαση (in iure fuisse turificantium), να δημευθούν στο δικό μας Δημόσιο Ταμείο (fisco nostro adsocianda censemus).»

Απόσπασμα Νόμου (CTh 16.10.12.2, 8 Νοεμβρίου +392):

«Όσον αφορά τους εναπομείναντες Παγανιστές, αν τυχόν συλληφθούν να τελούν τις κατάπτυστες θυσίες των δαιμόνων, αν και θα έπρεπε να υπόκεινται σε θανατική ποινή, θα περιορίζονται [τιμωρούνται] με τη δήμευση των αγαθών τους και την εξορία. Δόθηκε: 8 Ιουνίου (έξι ημέρες πριν από τις Ειδούς του Ιουνίου) στην Κωνσταντινούπολη, επί υπατείας του Ασκληπιόδοτου και του Μαρινιανού (8 Ιουνίου +423).»

   

 

  (poena capitis subiugari praecipimus) εκείνοι, για τους οποίους θα αποδειχθεί ότι επιδίδονται σε θυσίες (operam sacrificiis dare) ή λατρεύουν αγάλματα (colere simulacra).» Δόθηκε: 19 Φεβρουαρίου (έντεκα ημέρες πριν από τις Καλένδες του Μαρτίου) στο Μιλάνο, επί υπατείας του Κωνστάντιου Αυγούστου για όγδοη φορά και του Ιουλιανού Καίσαρα (19 Φεβρουαρίου +356).