Το χειμερινό ηλιοστάσιο (περ. 21–22 Δεκεμβρίου) ήταν πολύ σημαντικό για τους αρχαίους Έλληνες.

 

Το χειμερινό ηλιοστάσιο (περ. 21–22 Δεκεμβρίου) ήταν πολύ σημαντικό για τους αρχαίους Έλληνες, γιατί σήμαινε ότι «ο Ήλιος νικά το σκοτάδι» και οι μέρες αρχίζουν να μεγαλώνουν. Δεν υπήρχε μία πανελλήνια γιορτή, αλλά πολλές διαφορετικές, που άλλαζαν από πόλη σε πόλη και από περιοχή σε περιοχή, ανάλογα με το τοπικό ημερολόγιο και τις λατρείες.

Παρακάτω σου παραθέτω όλες τις γνωστές γιορτές που συνδέονται άμεσα ή έμμεσα με το χειμερινό ηλιοστάσιο, με σαφή διάκριση ανά περιοχή. (Με την επιφύλαξη ότι βασιζόμαστε σε ό,τι έχει σωθεί από τις πηγές.)

 ΑΤΤΙΚΗ (Αθήνα)

1. Ποσείδεια

 Μήνας: Ποσειδεών (Δεκέμβριος–Ιανουάριος)

 Θεός: Ποσειδώνας

 Περιεχόμενο:

Θυσίες και συμπόσια

Σύνδεση με τον κύκλο της φύσης και την αναγέννηση

 Πολύ κοντά στο χειμερινό ηλιοστάσιο

2. Κατ’ αγρούς Διονύσια

 Τέλος Δεκεμβρίου

 Θεός: Διόνυσος

 Χαρακτηριστικά:

Πομπές, τραγούδια, φαλλικά σύμβολα

Αγροτικός χαρακτήρας

Πρόδρομος του θεάτρου

 ΔΕΛΦΟΙ

3. Επιστροφή του Απόλλωνα

 Χειμερινό ηλιοστάσιο

 Μύθος:

Ο Απόλλωνας επιστρέφει από τους Υπερβόρειους

Κατά τον χειμώνα, τον αντικαθιστά ο Διόνυσος

 Τελετουργικά:

Ύμνοι και μυστικιστικές τελετές

 ΘΡΑΚΗ – ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

4. Διονυσιακές τελετές (Οργιαστικές)

 Θεός: Διόνυσος

 Χαρακτηριστικά:

Νυχτερινές τελετές

Μασκοφορία, έκσταση

Σύνδεση με θάνατο και αναγέννηση της φύσης

 Συχνά τον χειμώνα

 ΑΡΚΑΔΙΑ

5. Λύκαια (χειμερινή εκδοχή)

 Θεός: Ζευς Λύκαιος

 Αρχαϊκή λατρεία

 Περιείχε πολύ παλιά, σκοτεινά στοιχεία (τα οποία αργότερα εξημερώθηκαν)

 Μερικές τελετές σχετίζονταν με τον χειμερινό κύκλο

 ΕΛΕΥΣΙΝΑ

6. Μικρά Ελευσίνια

 Θεές: Δήμητρα & Περσεφόνη

 Συμβολισμός:

Κάθοδος και άνοδος της Περσεφόνης

Νεκρή φύση → προσδοκία αναγέννησης

 Αν και κυρίως άνοιξη/φθινόπωρο, ο μύθος σχετίζεται έντονα με τον χειμώνα

 ΝΗΣΙΑ ΑΙΓΑΙΟΥ & ΙΩΝΙΑ

7. Ηλιακές & απολλώνιες εορτές

 Θεότητες: Ήλιος, Απόλλων

 Τελετές φωτιάς

 Συμβολισμός:

Νίκη του φωτός επί του σκότους

 Όχι ενιαία ονομασία – τοπικές παραλλαγές

 ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΕΣ ΣΥΜΒΟΛΙΚΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ (χωρίς επίσημο όνομα)

Ανεξάρτητα από πόλη:

Άναμμα ιερών πυρών

Συμπόσια

Ανταλλαγή προσφορών

Ευχές για:

Γονιμότητα

Υγεία

Καλή νέα χρονιά

 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ

Οι αρχαίοι Έλληνες:

Δεν είχαν “Χριστούγεννα”

Όμως τιμούσαν το ίδιο κοσμικό γεγονός:

 την επιστροφή του φωτός

Οι γιορτές:

Ήταν πολλές

Τοπικές

Συνδεδεμένες με Ήλιο, Απόλλωνα, Διόνυσο, Δήμητρα

Αν θέλεις, μπορώ:

να σου φτιάξω πίνακα σύγκρισης με τα Χριστούγεννα

ή να σου πω ποια στοιχεία πέρασαν αργότερα στη χριστιανική παράδοση

Στη Θεσσαλία, την Ήπειρο, την Κρήτη και την Κύπρο υπήρχαν επίσης χειμερινές γιορτές και τελετουργίες, αλλά συχνά πιο αρχαϊκές και λιγότερο καταγεγραμμένες από τις αθηναϊκές. Παρακάτω σου τις παραθέτω ανά περιοχή, με βάση όσα γνωρίζουμε από αρχαίες πηγές, επιγραφές και συγκριτική θρησκειολογία.

 ΘΕΣΣΑΛΙΑ

Η Θεσσαλία είχε έντονα χθόνια και διονυσιακά στοιχεία.

1. Χειμερινές Διονυσιακές τελετές

 Θεός: Διόνυσος

 Χειμώνας (χωρίς σταθερή ημερομηνία)

 Χαρακτηριστικά:

Μασκοφορία

Νυχτερινές πομπές

Έκσταση και χορός

 Θεσσαλία = πατρίδα πολλών μαινάδων στη μυθολογία

2. Λατρείες χθόνιων θεοτήτων

 Δήμητρα Χθονία, Περσεφόνη

 Συμβολισμός:

«Νεκρή» φύση τον χειμώνα

Προσδοκία αναγέννησης

 Συνδεδεμένες με τον χειμερινό κύκλο (όχι απαραίτητα με μία μέρα)

 ΗΠΕΙΡΟΣ

Η Ήπειρος διατηρούσε πολύ αρχαϊκές, προολυμπιακές λατρείες.

3. Χειμερινές τελετές του Δία στη Δωδώνη

 Θεός: Ζευς Δωδωναίος

 Χειμώνας

 Στοιχεία:

Ιερή βελανιδιά

Μαντεία μέσω φυσικών ήχων

 Ο χειμώνας θεωρούνταν περίοδος «επικοινωνίας» με το θείο

4. Χθόνιες και νεκρικές τελετουργίες

 Τιμή στους νεκρούς προγόνους

 Σύνδεση με το σκοτάδι και τη γη

 Χειμερινές νύχτες

 Πρόδρομες μορφές λαϊκών χειμερινών εθίμων

 ΚΡΗΤΗ

Η Κρήτη είχε ιδιαίτερη ηλιακή και αναγεννησιακή παράδοση.

5. Γέννηση / ανανέωση του Δία

 Θεός: Ζευς Κρηταγενής

 Χειμώνας (σε ορισμένες περιοχές)

 Μύθος:

Ο Δίας «αναγεννάται»

 Τελετές:

Φωτιές

Κρόταλα

Ένοπλοι χοροί (Κουρήτες)

 Πολύ κοντά στον συμβολισμό του ηλιοστασίου

6. Λατρείες φωτός και ήλιου

 Θεότητες:

Ήλιος

Απόλλων

 Άναμμα φωτιών

 Συμβολισμός:

Επιστροφή του φωτός

 ΚΥΠΡΟΣ

Η Κύπρος είχε έντονη ανατολική επιρροή, αλλά καθαρά ελληνικό πυρήνα.

7. Χειμερινές τελετές της Αφροδίτης

 Θεά: Αφροδίτη

 Χειμώνας (τοπικά)

 Συμβολισμός:

Θάνατος και αναγέννηση της φύσης

 Παράλληλα με ανατολικούς μύθους (π.χ. Άδωνις)

8. Τελετές για τον Άδωνη

 Θεός-ήρωας: Άδωνις

 Κυρίως χειμώνας

 Θρήνος → ελπίδα επιστροφής

 Κύκλος ζωής–θανάτου–αναγέννησης

 ΚΟΙΝΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΣΕ ΟΛΕΣ ΤΙΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ

Ανεξάρτητα από την πόλη:

 Φωτιές (ήλιος – προστασία – κάθαρση)

 Μάσκες & μεταμφίεση

 Συμπόσια

 Ευχές για γονιμότητα

 Συμβολισμός νίκης του φωτός

 ΤΕΛΙΚΟ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ

Στο χειμερινό ηλιοστάσιο οι Έλληνες:

Δεν γιόρταζαν μία συγκεκριμένη μέρα

Αλλά έναν ιερό κύκλο

Με τοπικές γιορτές που:

άλλαζαν όνομα

άλλαζαν θεό

είχαν όμως κοινό νόημα:

 το φως επιστρέφει, η ζωή συνεχίζεται

Τα Ηλιουγεννα ηταν ρωμαικη γιορτη που την εμπνεύστηκαν απο αυτες τις εορτες προς τιμην του Ανίκητου Ηλιου, πανω στα οποια έβαλαν τα Χριστουγεννα.